Cymry Lerpwl
    Cymdeithas Cymry Lerpwl

Hafan

Cymdeithasau

Eglwysi Cymraeg

Yr Angor

Cymeriadau lleol

Llyfrau

Y
Genhadaeth

Archifau

Dysgu yr Iaith

Liverpool Welsh

 
Cymdeithas
Cymry Lerpwl

 

Braslun o Hanes  Cymdeithas Etifeddiaeth Cymry Glannau Mersi ( 200-2020 )

 Gan yr Ysgrifennydd, Dr Arthur Thomas, Allerton, Lerpwl.

Mewn cyfnod o ansicrwydd calondid o’r mwyaf  yw edrych yn ôl ar yr hyn mae’r  Gymdeithas wedi ei gyflawnu ers ei sefydlu ar droad y ganrif gyda D. Ben Rees yn gadeirydd, ac sy’n dal yn egniol wrth y llyw. Bu ei wybodaeth ef o Gymry Lerpwl yn gymhorth inni fel Pwyllgor gweithredu  gyda rhaglen hynod o uchelgeisiol.  Erys tri aelod o’r pwyllgor cychwynol  yn ffyddlon  sef Beryl Williams, Dr  Pat Williams a Rachel Gooding (Trysorydd) hyd heddiw, gyda Brian Thomas, Nan Hughes Parry, Elin Bryn  Boyd a  minnau  yn ysgrifennydd. Yn fras, bwriad y Gymdeithas yw dathlu cyfraniad Cymry blaenllaw i fywyd a diwylliant Cymraeg ar y Glannau ac yng Nghymru ac i’r gymdeithas leol.

Ar  gyfartaledd cynhaliwyd un neu ddwy ŵyl bob blwyddyn, gyda eithriad sylweddol yn 2008 pan oedd Lerpwl yn ‘Ddinas Diwylliant’. Trefn gŵyl dros y penwythnos yw darlithiau ar fore Sadwrn, cyngerdd yn yr hwyr a gwasanaeth o ddiochgarwch ar fore Sul. Mae’r hanes yn hynod drawiadol. Gwahoddwyd rhyw ugain o ddarlithwyr blaenllaw, heb gyfrif cyfraniadau gan aelodau o’r pwyllgor. Ymysg enwau cyfarwydd mae Wyn James, Robin Gwyndaf, Gwyn Thomas, Deryn Rees-Jones, Trevor Fishlock, Elvey Macdonald, Huw Edwards, Peredur Lynch a’r paragon ddarlithydd Hywel Teifi Edwards. Daeth rhyw bymtheg o gôrau atom gan gynnwys, Côr y Rhos, Trelawnyd, Brythoniaid, Tŷ Tawe, Y Porthmyn a Ieuenctid Môn. Hefyd cafwyd cyfraniadau cofiadwy gan Llyr Williams, Robat Arwyn, Sion Goronwy, Trebor Edwards, Huw Ynyr a Robin Huw Bowen.

Gweithred gyntaf y Gymdeithas yn 2002 oedd gosod carreg ar fedd Gwilym Deudraeth ym mynwent Allerton. Wedyn gosodwyd placiau ar gartrefi arbennig ac adeiladau crefyddol, megis cartref Saunders Lewis yn Wallasey, safle capel Stanley Road, Bootle, placiau i gofio Henry Rees, Chatham Street, a’i frawd Gwilym Hiraethog, Grove Street. Gosodwyd plac hefyd yn Devonshire Road, cartref J. Glyn Davies a George Ll. Davies. Wedi hynny bu llu o wyliau i anrhydeddu unigolion, megis y cerflynudd John Gibson, Pedrog, Moelwyn, John Thomas (tynnwr lluniau), a David Roberts. Trefnwyd gwyliau yn olrhain cyfraniadau cerddorion, adeiladwyr, cyhoeddwyr, y Gwasanaeth Iechyd, ac i ddathlu deugain mlynedd o’r Angor.

Efallai mae y gwyliau mwyaf cofiadwy oedd dwy ŵyl yn gysylltiedig a’r Mimosa (2008 a 2015) a Gŵyl Hedd Wyn (2017). Gobeithiwyd ar un adeg gosod cofeb i’r Mimosa ar y Pier Head ond ni fu modd gwneud hynny. Felly penderfynwyd cael model o’r llong a’i chyflwyno i’r Amgueddfa Forwrol, lle mae yn dal yn atyniad poblogaidd. Yn 2015 daeth cyfle i osod cofeb ar lan yr afon (trwy haelioni Peel Holdings), ac fe gafwyd rhaglen gynhwysfawr a fu yn atyniad mawr. Llywyddwyd y seremoni ddadorchuddio gan Huw Edwards ym mhresenoldeb Yr Arglwydd Faer, Prif Weinidog Cymru, yr Archdderwydd, Llysgennad yr Arianin, a Chôr Ysgol yr Hendre, Trelew. Ym mis Medi 2017 daeth cynulleidfa luosog i Ŵyl Hedd Wyn ym Mharc Penbedw i fwynhau darlithiau gan D.Ben Rees, Robert Lee, Peredur Lynch a Huw Edwards, dadorchuddio cofeb i Hedd Wyn yn y Parc, cadeirio’r bardd gan yr Archdderwydd a chyngerdd gan ddau gôr yn yr hwyr. Casglwyd dros ugain mil er hybu y ddwy ŵyl ac fe paratowyd dwy rhaglen gynhwysfawr gan y cadeirydd. Elenbi yr oeddem wedi bwriadu  gweld dau  ddigwyddiad yn  chwe mis olaf y flwyddyn hon sef Gwyl  Emyr Wyn Jones a Enid Wyn Jones a hynny ar 19 a 20 Medi, gwrthrychau teilwng  iawn o’n gwrogaeth. Yna bwriedid cyhoeddi  cyfrol Saesneg  amdanon  Liverpool Welsh : A Remarkable History yn mis Tachwedd 2020  ond  yn awr fe gynhelir lawnsiad y gyfrol hardd hon  yn   haf 2021, a diolchwn fod y rhoddion yn dal I ddod atom  ac y cawn gyfle I nawddogi y gyfrol hyd eithaf ein gallu. Felly gofid ydyw ymddiheurio ond nid oes ffordd arall ae ein cyfer.